Sociale Compendia: een volgende stap op weg naar allesomvattendheid
6.276. Niet minder dan zoveel bladzijden beslaat de editie 2022-23 van de Sociale Compendia. 3.473 daarvan bestrijken het arbeidsrecht, 2.803 het socialezekerheidsrecht. Met deze 32ste editie komt de nagestreefde allesomvattendheid weer wat dichterbij: in de drie banden arbeidsrecht kwamen alle facetten van deze rechtstak al aan bod, de twee banden socialezekerheidsrecht werden aangevuld met 375 bladzijden gewijd aan het arbeidsongevallenrecht. Dat is dan ook een van de nieuwigheden die op te tekenen vallen in dit omvattende werk. Zoals de cover doet uitschijnen, is ook de diversiteit in het sociaal recht en de samenleving een centraal thema. Auteurs Willy van Eeckhoutte, Ann Taghon en Ester Van Oostveldt staan stil bij de verschillende facetten van de nieuwe Sociale Compendia.
Arbeidsongevallen
Waarom voegden jullie een aanzienlijk deel over arbeidsongevallen recht toe aan het werk?
Willy van Eeckhoutte: Arbeidsongevallen is de deelregeling van het socialezekerheidsrecht die aanleiding geeft tot het grootste aantal betwistingen voor de rechtscolleges. En dat op alle niveaus: het Sociaal Compendium bevat niet minder dan 926 verwijzingen naar cassatiearresten over arbeidsongevallen!
Bijzonder is nog dat niet enkel de arbeidsongevallenregeling van de particuliere, maar ook die van de publieke sector in het Sociaal Compendium is verwerkt. Dat is gebeurd op een geïntegreerde manier: bij elk onderdeel wordt eerst behandeld wat gemeenschappelijk is aan beide regelingen, vervolgens komen de specificiteiten van respectievelijk de Arbeidsongevallenwet en de Arbeidsongevallenwet Overheidspersoneel aan bod. Vanzelfsprekend geldt dat zowel voor de wetgeving als voor de rechtspraak en de doctrine, een aanpak die een van de sterktes vormt van de Compendia.
In de editie 2023-2024 zullen ook de beroepsziekteregelingen van de private en de publieke sector worden behandeld. Met vervolgens nog enkele specifieke deelregelingen voor zelfstandigen zal ook het Sociaal Compendium Socialezekerheidsrecht uiteindelijk compleet zijn.
Diversiteit alom
Wat betekent de opvallende regenboogcover?
Willy van Eeckhoutte: Het gedeelte over arbeidsongevallen toont aan dat het sociaal recht over van alles en nog wat handelt. De beoefenaars van het sociaal recht weten dat uiteraard. Het is op die verscheidenheid dat de aandacht wordt getrokken met de regenboogkleuren van de cover. Uiteenlopende onderdelen zijn er in het arbeids- en socialezekerheidsrecht natuurlijk altijd geweest. Maar de laatste jaren is de diversiteit binnen die twee rechtstakken enkel toegenomen. Ik laat het aan Ann Taghon en Ester Van Oostveldt over om daarover meer toelichting te geven en meteen een aantal evoluties of wijzigingen van de laatste tijd in respectievelijk het arbeids- en het socialezekerheidsrecht te signaleren. Zij zijn het immers die dag in dag uit de vinger aan de pols houden en elk in hun domein over de werkelijk encyclopedische kennis beschikken die in- en overzicht mogelijk maakt.
De laatste jaren is de diversiteit in arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht enkel toegenomen. – Willy van Eeckhoutte
Ann Taghon: Er zijn een drietal tendensen. Op de eerste plaats zien we dat de laatste tijd onder andere wordt gekenmerkt door een grotere diversiteit in de juridische verhoudingen waaronder arbeidsprestaties worden geleverd. Een voorbeeld daarvan is de in 2018 tot stand gekomen regeling voor het ‘onbelast bijverdienen’. Aanvankelijk werd die gedragen door drie pijlers, namelijk het verenigingswerk, de occasionele diensten tussen burgers en de deeleconomie via digitale platformen. Na een vernietiging van die regeling door het Grondwettelijk Hof in 2020, werd een Wet Verenigingswerk uitgevaardigd, die evenwel alleen gold voor de sport- en de socio-culturele sector en ook enkel in 2021. Sinds 1 januari 2022 is de regeling van het verenigingswerk op haar beurt vervangen door de voorheen al bestaande regeling voor werknemers met bijkomstige betrekkingen in de socio-culturele sector. Die bestaande afwijkende regeling werd aangepast en uitgebreid.
Dat de sociale wetgeving inspeelt op de grotere diversiteit in de samenleving blijkt uit een recente wijziging van de regeling rond mystery shopping. In het Sociaal Strafwetboek gaat het om een bijzondere opsporingsmethode met het oog op de vaststelling van inbreuken op de discriminatiewetgeving in arbeidsrelaties. De recente wijzigingen aan de sinds 2018 bestaande regels beogen van die bijzondere opsporingsmethode een effectiever instrument te maken om discriminatie te bestrijden.
In de rechtspraak valt een toename op van het aantal rechterlijke uitspraken dat betrekking heeft op de discriminatieproblematiek. Ook dat wijst op een steeds grotere aandacht voor de diversiteit in de samenleving en het recht op gelijke behandeling.
Ten slotte vestig ik nog de aandacht op de grote diversiteit aan verlofstelsels die het arbeidsrecht kent. In de voorbije periode werden daaraan een aantal wijzigingen aangebracht die aantonen dat de verhouding werk – privéleven meer aandacht krijgt. Denk maar aan de uitbreiding van het mantelzorgverlof en rouwverlof en de bestendiging van de mogelijkheid een landingsbaan met onderbrekingsuitkeringen op te nemen vanaf 55 jaar. Deze trend zet zich door in de herfst van 2022, met bijvoorbeeld de vierdaagse werkweek, wisselende weekregimes, het recht om een werk met meer voorspelbare en zekere arbeidsvoorwaarden te vragen en het recht om een flexibele arbeidsregeling te vragen.
Waar ziet u die diversiteit, meester Van Oostveldt?
Ester Van Oostveldt: In het socialezekerheidsrecht is diversiteit vooral terug te vinden in de uiteenlopende aard van de wijzigingen. Als daarin toch enkele tendensen in het oog springen, zijn het de volgende.
Ten eerste worden de aanpassingen in de wetgeving gekenmerkt door een versterking van de bescherming en door activering, waar mogelijk, van de sociaal zwakkeren. Er wordt duidelijk getracht de schaarse middelen van de sociale zekerheid meer gericht te besteden, ten voordele van wie de grootste behoefte heeft aan bescherming. Zo werd in de pensioenregeling de bescherming van de langstlevende echtgenoot vergroot door een forse verlenging van de toekenningsperiode van de overgangsuitkering.
Daarnaast werden ook maatregelen genomen om een passender en eerlijker sociaal statuut te bezorgen aan enkele bijzondere categorieën van werkenden, zoals de betaalde sportbeoefenaars, de werknemers met een bijkomstige betrekking in de socioculturele en sportsector en, recenter, de kunstenaars.
Een tweede tendens, die al langer te onderkennen valt, is het inzetten van de sociale zekerheid ter bevordering van de tewerkstelling. Zo werd de structurele bijdragevermindering voor werknemers met zeer lage lonen versterkt door de invoering van het ‘zeerlagelonencomplement’ (een nieuw scrabblewoord?). Die moet bijdragen tot het wegwerken van de beruchte werkloosheidsval. Een andere maatregel waarmee de wetgever tracht de beoogde werkzaamheidsgraad van tachtig procent dichterbij te brengen, zijn de recente wijzigingen aan de doelgroepvermindering voor eerste aanwervingen. Die komt ten goede van de werkgevers, meer bepaald startende werkgevers die bijkomende tewerkstelling creëren.
In de ziekteverzekering ten slotte ligt de focus op de activering van langdurig zieken. Met het Terug Naar Werk-traject, gecoördineerd door de ‘Terug Naar Werk-coördinator’ tracht men hen zo snel mogelijk terug naar de arbeidsmarkt te leiden.
Willy van Eeckhoutte: De conclusie is, denk ik, duidelijk: de diversiteit in het sociaal recht wordt almaar groter.
Aan houvast en zekerheid is meer dan ooit behoefte. Het is aan die behoefte dat de Sociale Compendia beogen tegemoet te komen. – Willy van Eeckhoutte
De Sociale Compendia wijzen de weg
Hoe kan iemand die actief is in het sociaal recht de vinger aan de pols blijven houden in het licht van die groeiende diversiteit op alle vlakken?
Willy van Eeckhoutte: Inderdaad, diverser impliceert complexer. Aan houvast en zekerheid is dan ook meer dan ooit behoefte. Het is aan die behoefte dat de Sociale Compendia beogen tegemoet te komen.
Vindt u in de Sociale Compendia Arbeidsrecht en Socialezekerheidsrecht niet een antwoord op alle vragen over sociaal recht – dat is vanzelfsprekend onmogelijk –, u treft er wel alles aan wat u als start nodig hebt om uw vraag te beantwoorden. De Sociale Compendia wijzen met andere woorden de weg. Ze geven aan welke wetgeving van toepassing is, welke rechtspraak er daaromtrent bestaat en welke de documentatie of de discussiepunten zijn die u in de literatuur terugvindt. Anders dan in andere overzichtswerken gebeurt dat altijd op een gestaafde manier, met de juiste verwijzing naar de bron.
Bovendien wordt het arbeidsrecht via verwijzingen systematisch gekoppeld met het socialezekerheidsrecht en omgekeerd. En de fiscale implicaties van een en ander krijgt de gebruiker nog toe.
Een juridisch interdisciplinair portaal zijn dat toegang biedt tot de weg waarlangs praktizijns en wetenschappelijke beoefenaars van het sociaal recht snel en onderbouwd alle deelgebieden van dit rechtsdomein verkennen. Dat is en blijft de roeping van de Sociale Compendia.
Willy van Eeckhoutte is licentiaat (1975) en doctor op proefschrift (1985) in de rechten (Universiteit Gent). Hij is emeritus buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij ruim dertig jaar aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid doceerde, waaronder de vakken arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht. Hij volgde een parallelle loopbaan in de advocatuur: in 1975 werd hij advocaat aan de balie te Gent en in 1999 werd hij benoemd tot advocaat bij het Hof van Cassatie, wat hij nog altijd is. Hij doceerde ook aan de Gent-Leuven Management School en aan de KU Leuven (Leergang Pensioenrecht).
Ann Taghon is licentiaat in de rechten, afgestudeerd in 1985 aan de Universiteit Gent. Zij was na haar studies zes jaar lang assistent aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Gent alvorens zich voltijds aan de advocatuur te wijden. Zij is actief aan de Gentse balie sedert 1985. Als advocate focust zij zich al decennia op alle facetten van het arbeidsrecht.
Ester van Oostveldt is licentiaat in de rechten, afgestudeerd aan de Universiteit Gent in 1999. Ze was assistente bij de Vakgroep Sociaal Recht van de Universiteit Gent tot 2004 en was ook gedurende meer dan 10 jaar als gastdocent verbonden aan de hogeschool Vives te Kortrijk. Zij is actief aan de Gentse balie sedert 1 oktober 1999 en richt zich op het socialezekerheidsrecht.
Sociaal Compendium Arbeidsrecht
Het Belgisch arbeidsrecht vormt een kluwen van verdragen, wetgeving, cao’s, rechtspraak, doctrine en interpretaties. In het Sociaal Compendium Arbeidsrecht verwerkt Willy van Eeckhoutte deze rechtsbronnen tot een glashelder encyclopedisch naslagwerk.
Sociaal Compendium Socialezekerheidsrecht
Het Belgisch socialezekerheidsrecht is een omvangrijke rechtstak die bijna dagelijks onderhevig is aan veranderingen. In het Sociaal Compendium Socialezekerheidsrecht biedt Willy van Eeckhoutte een globaal en actueel overzicht, zowel praktisch als theoretisch.
